+0 به یه ن
علی الاصول وقتی شخصی در یک اداره یا موسسه دانشگاهی، پست اجرایی می گیرد باید با سازوکارهای شفافیت و مهار فساد آشنا شود. در ایران راه ومکانیزمی برای این آشنایی نیست. نه آموزش رسمی ای در این باره هست و نه آموزش غیر رسمی. به طور مثال وقتی استاد جوانی پست اجرایی می گیرد ، دوستان باتجربه ترش که اتفاقا خیرخواه او هستند چنین چیزهایی را به او یاد نمی دهند. به جایش، نتیجه تجربه خود را به گوشش می خوانند: « با رئیس مخالفت نکن چون که برایت گران تمام می شود.» یا «در شورا ها ساکت باش و اظهار نظر نکن که بزرگترها نگویند بی ادب هستی. این طوری تو را در این پست، تمدید می کنند.» حالا اینها دوستان خیرخواه هستند که این توصیه ها را می کنند. خیلی وقت ها هم دشمنانی در لباس دوست ظاهر می شوند و در گوش مدیران تازه وارد می خوانند که فلان جا با بهمان کس کله بگیرد. او را تحریک می کنند که سرباز پیاده صفحه شطرنج خودشان در بازی های پیش پا افتاده قدرت پوشالی در سطح دانشگاه یا اداره باشند.
چیزی که غایب هست آموزش راه و کار شفافیت و مکانیزم های مهار فساد هست که هر کسی که مسئولیت اجرایی می گیرد باید کمابیش از آنها با خبر باشد.
من مشکل ملت مان را این چیزها می دانم. اندیشمندانشان -به جای تاکید بر اهمیت این ساز و کارها- به آنها آدرس های غلط می دهند. در نوشته بعدی ام به یکی دو مورد از این سازوکارها که از همسرم (دکتر محمد مهدی (شاهین) شیخ جباری) آموخته ام و خود سعی کرده ام به سایر کسانی که در پژوهشگاه ما سمت اجرایی دارند بیاموزم اشاره خواهم کرد.
دو مورد از سازوکارهای شفاف سازی و مهار فساد مالی در ادارات:
۱- هر قراردادی که با شرکتی بسته شود و مبلغ آن از مقداری بیشتر باشد باید به مناقصه گذاشته شود. به این ترتیب امکان این که مدیران رده بالای موسسه به اطرافیان خود «نون قرض دهند» کاهش می یابد. سازوکارهایی برای تضمین سلامت مناقصه هم هست که من خیلی در این باره نمی دانم.
فقط می دانم اگر در کشوری مطبوعات آزاد باشد خبرنگاران جدی کنکاش کننده ( investigativeشبیه همین یاشار سلطانی خودمان) ته و توی مناقصه را درمی آورند و اگر فسادی باشد رو می کنند.
۲- در بستن قرارداد با یک موسسه، یک شرکت ناظر مستقل هم باید باشد. ناظر باید هم ازکارفرما و هم از شرکت مجری، مستقل باشد. از سوی موسسه کارفرما، یک کاربر رسمی معرفی می شود. کاربر درمراحل اجرای پروژه به مجری تفهیم می کند که دقیقا چه سرویسی می خواهند. دست آخر هم کاربر، طرح را تحویل گرفته امضا می کند که طرح به طرز مطلوب به اتمام رسیده است. بخشی از مبلغ قرارداد، در آخر پرداخت می شود و منوط به تایید کاربر هست. این طوری، مجری نمی تواند سمبل کند و طرح را ناتمام یا معیوب تحویل دهد. از سوی دیگر، مجریان جدی که می خواهند کار را خوب درآورند، خود باید از ایده معرفی کاربر استقبال کنند. چون این طوری طرف حسابشان معلوم هست. وقتی طرف حساب مجری معلوم نباشد و هر کسی از راه می رسد یک دستور صادر کند و دست آخر هم کارفرما بهانه بیاورد که طرح خوب نشد، اعصاب مجری هم خراب می شود. اما اگر طرف حسابش کاربری مشخص باشد که از ابتدا معلوم می نماید چه سرویسی لازم دارند، تکلیف مجری روشن هست و کمتر اعصابش خرد می شود و دلخوری پیش می آید.
دو مورد بالا، مواردی هستند که علی الاصول هر کسی با سواد دبیرستانی هم باید بداند. اما من مورد اول را حدود ده سال بعد از دکترایم یاد گرفتم. مورد دوم را هم دو سال پیش بعد از تصدی ریاست پژوهشکده به طور غیر رسمی از همسرم آموختم. کلی هم ذوق زده شدم که عجب مکانیزم هوشمندانه ای است. ( بعدش یادم افتاد که در تابلوهای زردرنگ کنار کارگاه های ساختمانی نام مهندس ناظر را می نویسم. و بعدتر یادم افتاد مادر خودم مهندس ناظر چند پروژه ساختمانی بود. گمان می کردم فقط برای پروژه های ساختمانی این سازوکار باید باشد. نمی دانستم که در پروژه های دیگر هم علی الاصول باید باشد.) شاهین وقتی ذوق مرا دید گفت:« این را که دیگه همه می دانند! چه طور تو نمی دانستی؟»
ولی آیا «همه» این مکانیزم ها را می شناسند!؟ من در پژوهشگاه خودمان در موردش با همکاران صحبت کردم و هیچ کدام نمی دانستند! علی الاصول لازم بود بدانند ولی نمی دانستند.
این از عدم آگاهی عمومی ماست که نتیجه طرح ها و پروژه ها عمدتا کج و کوله هست و راه هم برای سواستفاده های مالی چهار-بانده باز هست. گمان می کنیم با تقبیح زبانی یا نصیحت اخلاقی می توانیم جامعه را اصلاح کنیم و از این مکانیزم ها غافلیم.
اشتراک و ارسال مطلب به:
فیس بوک
تویتر
گوگل